Mới đây, Tom Adamson từ Cục Khảo sát địa chất Hoa Kỳ đã có bài phỏng vấn với ông Philipp Barthelme từ Đại học Edinburgh người đã sử dụng dữ liệu ảnh vệ tinh HEXAGON và CORONA đã được giải mật để lập bản đồ hố bom và các đường phu thuộc diệt cỏ trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ tại Việt Nam [1]. Những đối tượng này khá rõ ràng trên các dữ liệu ảnh đen trắng vì vậy Barthelme đã xây dựng các phương pháp học máy để tự động phát hiện chúng. Phương pháp này có thể giúp thu hẹp phạm vi tìm kiếm bom chưa nổ và xác các khu vực có mức độ ô nhiễm thuốc diệt cỏ cao.Philipp Barthelme là nghiên cứu sinh tại Đại học Edinburgh - Anh và đang nghiên cứu về tác động lâu dài của Chiến tranh Việt Nam ở Đông Nam Á. Bao gồm cả Việt Nam, nhưng cũng có Lào và Campuchia. Philipp Barthelme sinh ra ở Đức đã lấy bằng đại học về kinh tế tại Đức. Sau đó, anh chuyển đến học tại Đại học Edinburgh để lấy bằng thạc sĩ về thống kê với khoa học dữ liệu. Sau khi đi làm, anh quay trở lại làm nghiên cứu sinh tại Đại học Edinburgh. Philipp Barthelme đã sử dụng dữ liệu vệ tinh HEXAGON (KH-9) để phát hiện các hố bom xuất hiện trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ tại Việt Nam bằng phương pháp tự động vào thời điểm năm 1960 và 1970. Sau đó với hình ảnh dữ liệu CORONA, anh tiếp tục phân tích các khu vực ảnh hưởng bởi chất độc mầu da cam để phá rừng. Bắt đầu từ năm 1960, Hoa Kỳ đã phóng các vệ tinh do thám trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Các vệ tinh quỹ đạo cực đã thu thập hình ảnh bằng máy quay phim trên khắp thế giới. Hai trong số các dự án đó có tên mã là CORONA và HEXAGON. Các nhiệm vụ CORONA đã cung cấp hình ảnh từ năm 1960 đến năm 1972. HEXAGON đã thu thập hình ảnh từ năm 1971 đến năm 1984. Các dữ liệu HEXAGON và CORONA có độ phân giải rất cao từ 0,6 đến 1,2 mét khá tương đồng với các dữ liệu Google Earth hiện nay và chi tiết hơn rất nhiều so với dữ liệu Landsat độ phân giải 60-80 mét. Tuy nhiên, Philipp Barthelme đối mặt với khá nhiều thách thức khi khoảng 80% ảnh không dùng được do mây dày (khí hậu nhiệt đới); sự đa dạng về hình thái của các hố bom do hố bom có hình dạng và kích thước khác nhau tùy địa hình, loại bom, loại đất; quá trình xử lý hình học ảnh do ảnh gốc chỉ là ảnh phim chưa có thông tin địa lý.Kết quả của Philipp Barthelme đã cho thấy các ảnh vệ tinh gián điệp được giải mật là một nguồn dữ liệu cực kỳ giá trị cho nghiên cứu lịch sử, môi trường, và hậu quả chiến tranh và tiềm năng to lớn của trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc xử lý dữ liệu không gian và giải quyết các vấn đề nhân đạo như rà phá bom mìn chưa nổ. Công trình của Philipp giúp định vị tốt hơn các khu vực có nguy cơ, hỗ trợ công tác khắc phục hậu quả chiến tranh.Đối với việc nghiên cứu hố bom do chiến tranh để lại, Philipp Barthelme đã công bố tại Detecting Vietnam War bomb craters in declassified historical KH-9 satellite imagery - Science of Remote Sensing - Volume 10, December 2024, 100143. Trong công bố này, Philipp Barthelme đã nghiên cứu 2 khu vực là Quảng Trị (4148 km2) và khu vực ngã ba biên giới Việt Nam, Lào và Campuchia (17.285 km2). Anh đã sử dụng 10 cập ảnh lập thể HEXAGON được chụp ngày 20/03/1973 đối với khu vực tỉnh Quảng Trị và 04/11/1972 đối với khu vực tỉnh ngã ba biên giới 3 nước Đông Dương. Dữ liệu ảnh sau khi được xử lý và ghép tại hình dưới. Hình 1. (a) Các mục tiêu ném bom theo tài liệu lịch sử trên khắp Đông Nam Á trong Chiến tranh chống Mỹ. (b) và (c) Tương ứng là hai khu vực nghiên cứu, bao gồm các điểm tham khảo trong chiến tranh. Các thành phố Đông Hà, Quảng Trị, Đắk Tô và Kon Tum là những địa điểm có các căn cứ quân sự lớn hơn trong khi Khe Sanh, Đắk Seang và Ben Het có các trại quân sự nhỏ hơn [2]Sử dụng các thuật toán Mạng lưới nơ-ron, kỹ thuật phân tách ảnh, Philipp Barthelme đã xây dựng mô hình và huấn luyện đào tạo mô hình để phân tích tự động để chiết xuất các hố bom. Sử dụng tài liệu lịch sử về ném bom để kiểm chứng, Sử dụng chỉ số F1-Score để đánh giá tỷ lệ dự báo đúng (giải đoán đúng) của mô hình AI. F1-Score là 0.61 (precision: 0.67, recall: 0.56) với tổng cộng số hố bom phân tích được là 541398 hố (Quảng Trị là 442157 và khu vực ngã ba biên giới là 99241) như hình dưới.Hình 2: So sánh các hố bom dự đoán từ mô hình (màu xanh) và các mục tiêu ném bom từ tài liệu lịch sử (màu đỏ) trong năm trước khi chụp ảnh KH-9 ở tỉnh Quảng Trị [2]Nguồn:[1] https://www.usgs.gov/media/audio/eyes-earth-episode-133-vietnam-war-bomb-craters[2] https://doi.org/10.1016/j.srs.2024.100143