Từ một bài toán kỹ thuật đầy thách thức, việc ứng dụng mô hình YOLO vào giải đoán tự động đối tượng ngầm tầng nông đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả rõ rệt. Không chỉ giúp giảm gánh nặng cho các chuyên gia, tiết kiệm thời gian và chi phí, nghiên cứu này còn đặt nền móng cho việc xây dựng cơ sở dữ liệu ngầm thông minh - công cụ thiết yếu cho các đô thị hiện đạiĐối tượng ngầm: Bài toán nan giải trong quản lý hạ tầngTrong các đô thị hiện đại, hệ thống ngầm tầng nông như ống thoát nước, cống tròn, ống nhựa gân xoắn… tồn tại dày đặc và đóng vai trò quan trọng trong hạ tầng kỹ thuật. Tuy nhiên, việc quản lý và giám sát những đối tượng này luôn là thách thức lớn. Khảo sát truyền thống thường tốn nhiều thời gian, nhân lực, và độ chính xác chưa cao, trong khi nhu cầu kiểm soát ngày càng cấp bách để phục vụ quy hoạch, xây dựng và phòng chống rủi ro môi trường.Trong bối cảnh đó, các nhà khoa học Việt Nam đã có bước đột phá khi nghiên cứu ứng dụng mô hình học sâu YOLO (You Only Look Once) vào việc giải đoán tự động các đối tượng ngầm tầng nông. Đây được coi là bước tiến mới, tận dụng trí tuệ nhân tạo để thay đổi cách chúng ta nhìn nhận và quản lý hạ tầng dưới lòng đất.Khi YOLO “bắt” được tín hiệu từ lòng đấtNghiên cứu tập trung vào việc phát hiện các đối tượng ngầm có dạng hình ống, thường xuất hiện trong các kết quả đo từ máy địa radar (Ground Penetrating Radar – GPR). Trên ảnh GPR, các đối tượng ngầm tầng nông thường hiện ra dưới dạng parabol đặc trưng. Tuy nhiên, quá trình nhận diện bằng mắt thường phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm chuyên gia và dễ bị sai sót.Để khắc phục hạn chế này, nhóm nghiên cứu đã tiến hành xây dựng thư viện phổ mẫu, tập hợp dữ liệu các dạng parabol đại diện cho những đối tượng ngầm phổ biến ở độ sâu đến 3m. Từ cơ sở dữ liệu này, mô hình YOLO được huấn luyện nhằm “học” cách nhận diện chính xác các đối tượng từ ảnh radar. Kết quả thực nghiệm cho thấy, YOLOv9-E – một trong những phiên bản mới nhất của mô hình YOLO đạt hiệu suất vượt trội, có khả năng tự động phát hiện phần lớn các đối tượng ngầm tầng nông trong bộ mẫu. Điều này mở ra triển vọng lớn trong việc thay thế các phương pháp thủ công vốn tốn kém và dễ sai lệch.Ứng dụng YOLO không chỉ dừng lại ở việc giải đoán dữ liệu, mà còn hướng tới mục tiêu xa hơn: xây dựng bản đồ ngầm thông minh. Khi tích hợp với dữ liệu viễn thám và hệ thống thông tin địa lý (GIS), công nghệ này có thể giúp hình thành cơ sở dữ liệu ngầm đồng bộ, chính xác, phục vụ cho nhiều mục đích:Trong quy hoạch và xây dựng, ứng dụng xác định chính xác vị trí đường ống, cống ngầm để tránh đào phá trùng lặp, tiết kiệm chi phí.Trong quản lý môi trường, ứng dụng giúp giám sát hệ thống thoát nước, phát hiện sự cố rò rỉ hoặc tắc nghẽn sớm, giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm.Đối với công tác phòng chống thiên tai, ứng dụng giúp cung cấp dữ liệu kịp thời cho công tác ứng phó khi có mưa lớn, ngập úng, giảm thiểu thiệt hại cho đô thị.Quan trọng hơn, công nghệ giải đoán tự động bằng YOLO còn có khả năng mở rộng quy mô áp dụng, từ phạm vi thí điểm nhỏ đến diện rộng ở các thành phố lớn, góp phần nâng cao năng lực quản lý hạ tầng kỹ thuật quốc gia.Từ nghiên cứu đến ứng dụng thực tiễnTheo các chuyên gia, tiềm năng của mô hình YOLO trong lĩnh vực này không chỉ dừng lại ở việc nhận diện parabol ngầm, mà còn có thể được phát triển để phân loại nhiều dạng đối tượng khác nhau. Bằng cách tiếp tục bổ sung dữ liệu huấn luyện, mô hình sẽ ngày càng hoàn thiện, giảm tỷ lệ sai số và tăng độ chính xác.Ngoài ra, nếu kết hợp YOLO với các công nghệ tiên tiến khác như AI phân tích hình ảnh, hệ thống GPR đa tần số hoặc các công cụ mô phỏng 3D, chúng ta hoàn toàn có thể hình thành bức tranh toàn diện về hệ thống ngầm tầng nông. Điều này không chỉ phục vụ cho các ngành kỹ thuật, xây dựng, mà còn có giá trị trong nghiên cứu khoa học môi trường, khảo cổ học và cả an ninh đô thị. Nghiên cứu ứng dụng YOLO trong giải đoán tự động đối tượng ngầm tầng nông vì thế được xem là bước khởi đầu quan trọng cho xu thế hiện đại hóa công tác quản lý đô thị. Với hiệu quả đã được chứng minh, công nghệ này hứa hẹn sẽ sớm được triển khai rộng rãi, mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng.