Nâng cao năng lực thích ứng Biến đổi khí hậu cho Hợp tác xã nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long: Vai trò nền tảng của công nghệ viễn thám và dữ liệu không gianĐồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), vựa lúa, trung tâm thủy sản và trái cây của cả nước, đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có do biến đổi khí hậu (BĐKH). Tình trạng xâm nhập mặn, hạn hán, lũ lụt bất thường và nước biển dâng đang trực tiếp đe dọa đến sinh kế của hàng triệu người dân và sự ổn định của toàn bộ hệ sinh thái nông nghiệp. Trong bối cảnh đó, việc chủ động xây dựng một nền nông nghiệp thông minh, bền vững và có khả năng chống chịu cao không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết.Nhận thức sâu sắc điều này, ngày 19 tháng 7 năm 2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 854/QĐ-TTg phê duyệt Đề án nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu của hợp tác xã (HTX) nông nghiệp vùng ĐBSCL, giai đoạn 2021-2025 (gọi tắt là Đề án 854). Đây là một chiến lược toàn diện, mang tầm nhìn dài hạn, với mục tiêu trao quyền cho các HTX – hạt nhân của sản xuất nông nghiệp – để trở thành những chủ thể tiên phong trong công cuộc thích ứng với BĐKH. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích các nội dung cốt lõi của Đề án và đặc biệt nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của công nghệ viễn thám và dữ liệu không gian trong việc hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược này.Tầm nhìn và mục tiêu chiến lược của Đề án 854Đề án 854 được xây dựng trên một tầm nhìn rõ ràng: phát triển bền vững các HTX nông nghiệp vùng ĐBSCL bằng cách nâng cao năng lực chủ động áp dụng các biện pháp thích ứng, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực và tận dụng cơ hội do BĐKH mang lại. Để cụ thể hóa tầm nhìn này, Đề án đặt ra những mục tiêu cụ thể và đầy tham vọng đến năm 2025:100% HTX nông nghiệp trong vùng được tuyên truyền, nâng cao nhận thức về BĐKH và các biện pháp thích ứng.Xây dựng từ 3 đến 5 mô hình HTX kiểu mẫu tại mỗi tỉnh, thành, áp dụng hiệu quả các giải pháp thích ứng kết hợp kinh tế tuần hoàn để nhân rộng.100% HTX nông nghiệp trong lưu vực hệ thống thủy lợi cống Cái Lớn - Cái Bé áp dụng các biện pháp thích ứng hiệu quả, tăng hiệu quả kinh tế trên đơn vị diện tích từ 10% trở lên.Hình thành các diễn đàn kết nối, chia sẻ thông tin về BĐKH, ứng dụng khoa học công nghệ và các sáng kiến sản xuất kinh doanh.Để triển khai hiệu quả Đề án, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Nông nghiệp và PTNT) đã ban hành Kế hoạch số 1949/QĐ-BNN-KTHT ngày 18/5/2023, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các đơn vị trực thuộc. Mới đây, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã có văn bản gửi các đơn vị liên quan, bao gồm cả Cục Viễn thám quốc gia, đề nghị báo cáo kết quả thực hiện, cho thấy sự phối hợp liên ngành chặt chẽ trong việc thực thi nhiệm vụ quan trọng này.Từ chính sách đến hành động: Các giải pháp đột pháKế hoạch triển khai của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chi tiết hóa các nhiệm vụ của Đề án 854 thành những nhóm giải pháp đồng bộ, tập trung vào các khía cạnh sau:1. Xây dựng các mô hình nông nghiệp thông minh và bền vững: Trọng tâm của Đề án là hỗ trợ các HTX chuyển đổi sang các mô hình sản xuất tiên tiến, thân thiện với môi trường. Các mô hình này rất đa dạng, phù hợp với từng vùng sinh thái đặc thù của ĐBSCL, bao gồm:Mô hình kinh tế tuần hoàn: Tận dụng triệt để phế phụ phẩm nông nghiệp, như xử lý rơm rạ làm phân hữu cơ, sản xuất biochar, hay mô hình chăn nuôi kết hợp xử lý chất thải thành khí đốt (biogas).Canh tác lúa giảm phát thải: Áp dụng các kỹ thuật tiên tiến như hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI), tưới ướt khô xen kẽ, giúp tiết kiệm nước và giảm phát thải khí nhà kính, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường tín chỉ carbon.Hệ thống nông nghiệp tổng hợp: Phát triển các mô hình luân canh, xen canh như lúa-tôm, lúa-cá, vườn-ao-chuồng (VAC), nông-lâm kết hợp để tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và đa dạng hóa thu nhập, giảm rủi ro.2. Nâng cao năng lực và ứng dụng công nghệ số: Đề án đặc biệt chú trọng việc đào tạo, tập huấn cho cán bộ và thành viên HTX. Nội dung đào tạo bao gồm kỹ năng quản trị hiện đại, xây dựng kế hoạch kinh doanh lồng ghép yếu tố BĐKH, quản trị rủi ro, và ứng dụng công nghệ số vào quản lý sản xuất, truy xuất nguồn gốc và thương mại điện tử.3. Hoàn thiện chuỗi giá trị và liên kết sản xuất: Để đảm bảo đầu ra bền vững, Đề án thúc đẩy mạnh mẽ liên kết giữa HTX với doanh nghiệp, xây dựng các chuỗi giá trị nông sản khép kín gắn với các sản phẩm OCOP và du lịch nông thôn. Việc phát triển mã số vùng trồng, vùng nuôi cũng được tăng cường để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.Vai trò của Viễn thám – "Con mắt" từ không gian hỗ trợ nông nghiệp thích ứngTrong tất cả các giải pháp trên, việc có được thông tin chính xác, kịp thời về tài nguyên và môi trường là yếu tố then chốt. Đây chính là lúc công nghệ viễn thám thể hiện vai trò không thể thay thế của mình. Nhiệm vụ thứ 4 trong Đề án 854 nêu rõ sự cần thiết của việc "Xây dựng và duy trì hệ thống quan trắc, theo dõi cảnh báo, dự báo lũ, lụt, hạn hán, xâm nhập mặn, nước biển dâng..." và "cung cấp, chia sẻ thông tin kịp thời cho HTX nông nghiệp và người dân". Nhiệm vụ này, được giao cho Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan, chính là "đất diễn" cho các sản phẩm và dữ liệu của Cục Viễn thám quốc gia.Công nghệ viễn thám cung cấp một nguồn dữ liệu khách quan, bao phủ rộng lớn và cập nhật thường xuyên, đóng vai trò nền tảng cho sự thành công của Đề án qua các ứng dụng cụ thể:Giám sát thiên tai và cảnh báo sớm: Dữ liệu ảnh vệ tinh quang học và radar cho phép theo dõi diễn biến của lũ lụt theo thời gian thực, xác định các khu vực bị ngập úng. Đồng thời, các chỉ số thực vật và độ ẩm đất được tính toán từ dữ liệu viễn thám giúp khoanh vùng các khu vực có nguy cơ hạn hán, giúp chính quyền và người dân có phương án trữ nước và điều tiết sản xuất kịp thời.Theo dõi và lập bản đồ xâm nhập mặn: Viễn thám là công cụ hiệu quả để giám sát sự thay đổi của đường ranh mặn trên các hệ thống sông, kênh rạch. Thông tin này cực kỳ quý giá, giúp các HTX quyết định thời điểm xuống giống, lựa chọn cơ cấu cây trồng-vật nuôi phù hợp (ví dụ: chuyển đổi từ đất lúa kém hiệu quả sang mô hình tôm-lúa).Hỗ trợ quy hoạch sản xuất nông nghiệp thông minh: Dữ liệu viễn thám về hiện trạng sử dụng đất, thổ nhưỡng, và các đặc điểm địa hình là đầu vào quan trọng để xây dựng các bản đồ phân vùng thích nghi nông nghiệp. Từ đó, các nhà quản lý và HTX có thể xác định đâu là vùng phù hợp cho chuyên canh lúa, vùng nào nên phát triển cây ăn trái, hay khu vực nào tối ưu cho nuôi trồng thủy sản theo các kịch bản BĐKH khác nhau.Đánh giá hiệu quả các mô hình thích ứng: Công nghệ viễn thám cho phép đánh giá sức khỏe cây trồng, năng suất và mức độ hiệu quả của các mô hình canh tác mới trên quy mô lớn. Việc này giúp xác định nhanh chóng các mô hình thành công để nhân rộng, cũng như phát hiện các vấn đề cần điều chỉnh.Đề án 854 là một minh chứng cho quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Chính phủ trong việc xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, kiên cường cho vùng ĐBSCL. Sự thành công của Đề án không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực của các HTX và người nông dân, mà còn dựa trên sức mạnh tổng hợp của các ngành, các cấp và đặc biệt là sự hỗ trợ từ khoa học công nghệ.Với vai trò ngày càng cao trong việc ứng dụng công nghệ không gian trong giám sát BĐKH, Cục Viễn thám quốc gia, thông qua việc cung cấp dữ liệu và các sản phẩm phân tích chính xác, sẽ tiếp tục là đối tác quan trọng, đóng góp nền tảng thông tin vững chắc, giúp các nhà hoạch định chính sách, các cơ quan quản lý và trực tiếp là các HTX nông nghiệp tại ĐBSCL đưa ra những quyết định đúng đắn, kịp thời, hướng tới một tương lai thịnh vượng và bền vững trước biến đổi khí hậu.