Thông tư 69/2025/TT-BNNMT – một công cụ pháp lý bảo vệ nền tảng sinh thái Việt Nam chống loài ngoại lai xâm hạiNgày 28 tháng 01 năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (BNNMT) đã ký ban hành Thông tư số 69/2025/TT-BNNMT quy định về danh mục loài ngoại lai xâm hại. Thông tư này là một văn bản pháp lý hết sức quan trọng, thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo vệ đa dạng sinh học (ĐDSH), giữ gìn môi trường sống và đảm bảo phát triển kinh tế bền vững.Thông tư 69/2025/TT-BNNMT ra đời thay thế Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT ngày 28 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định tiêu chí xác định và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại, văn bản này sẽ hết hiệu lực kể từ ngày Thông tư 69 có hiệu lực thi hành. Thông tư 69/2025/TT-BNNMT có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15 tháng 01 năm 2026. Hình: ảnh minh hoạ cho kết quả suy giải các đối tượng đất ngập nước (dự án: “xây dựng hệ thống thông tin đa thời gian về đất ngập nước và khu bảo tồn thiên nhiên bằng công nghệ viễn thám phục vụ công tác bảo tồn đa dạng sinh học”)Trong nhiều năm qua, các loài ngoại lai xâm hại (IAS), như ốc bươu vàng, bèo tây, hay cá tỳ bà, đã gây ra những thiệt hại nặng nề cho ngành nông nghiệp, ngư nghiệp và làm suy thoái nghiêm trọng các hệ sinh thái tự nhiên tại Việt Nam. Loài ngoại lai xâm hại là những loài sinh vật (thực vật, động vật, vi sinh vật) được đưa vào một khu vực mới (ngoài phạm vi phân bố tự nhiên) và sau đó thiết lập quần thể, lan rộng, gây ra tác động tiêu cực đến môi trường, đa dạng sinh học và kinh tế - xã hội.Thông tư 69/2025/TT-BNNMT chính là công cụ pháp lý nền tảng để các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân có hoạt động liên quan đến điều tra, xác định, thẩm định và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại có thể đồng bộ hành động. Thông tư 69/2025/TT-BNNMT tập trung vào ba hoạt động cốt lõi, tạo nên một chu trình quản lý hiệu quả và khoa học:1. Quy trình điều tra và xác định nguy cơ chuẩn hóa Thông tư quy định rõ ràng về hoạt động điều tra loài ngoại lai xâm hại. Nội dung điều tra bao gồm: (1) Đặc điểm và phân bố: Tên, đặc điểm sinh học của loài ; phạm vi phân bố, môi trường sống, con đường du nhập, thiết lập quần thể và lan rộng trong điều kiện tự nhiên; (2) Tác động: Đánh giá tác động cụ thể đến đa dạng sinh học (loài bản địa và hệ sinh thái) và kinh tế - xã hội; (3) Biện pháp: Nghiên cứu biện pháp ngăn ngừa, kiểm soát và diệt trừ loài ngoại lai xâm hại. Đặc biệt, Thông tư đưa ra tiêu chí xác định nguy cơ xâm hại của loài ngoại lai (Điều 4) dựa trên ba nhóm khả năng chính: (1) Khả năng xâm nhập (tự nhiên hoặc do con người); (2) Khả năng lan rộng tại các vùng sinh thái (khả năng sinh sản, thiết lập quần thể và phát tán); (3) Khả năng gây hại (đối với loài bản địa, hệ sinh thái và kinh tế - xã hội).2. Danh mục loài ngoại lai xâm hại chính thứcThông tư ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại tại Phụ lục II. Đây là cơ sở để các cơ quan chức năng, đặc biệt là cấp tỉnh, tổ chức quản lý, kiểm soát và diệt trừ kịp thời.Danh mục (Phụ lục II) hiện bao gồm nhiều loài thuộc nhóm: (1) Vi sinh vật (như Nấm gây bệnh thối rễ - Phytophthora cinnamomi, Vi khuẩn gây bệnh dịch hạch ở chuột và động vật - Yersinia pestis); (2) Động vật (như Ốc bươu vàng - Pomacea canaliculata, Rùa tai đỏ - Trachemys scripta, Kiến lửa đỏ nhập khẩu - Solenopsis invicta, Cá rô phi đen – Oreochromis mossambicus); (3) Thực vật (như Bèo tây (bèo Lục bình) - Eichhornia crassipes, Cỏ lào - Chromolaena odorata, Trinh nữ thân gỗ (mai dương) - Mimosa pigra).3. Phân công trách nhiệm rõ ràng Thông tư quy định cơ chế phối hợp cụ thể: (1) BNNMT/Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học: Chủ trì triển khai Thông tư này , đề xuất điều tra bổ sung trên phạm vi toàn quốc (đối với loài xâm hại ở từ 02 tỉnh trở lên hoặc nguy cơ lớn) , và tham mưu sửa đổi, bổ sung danh mục định kỳ 03 năm một lần hoặc khi cần thiết; (2) Ủy ban nhân dân cấp tỉnh: Chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện Thông tư này trên địa bàn tỉnh , chỉ đạo các cơ quan chuyên môn điều tra, xác định, lập danh mục loài ngoại lai xâm hại thuộc địa bàn tỉnh. UBND cấp tỉnh phải gửi báo cáo kết quả điều tra loài ngoại lai xâm hại về BNNMT định kỳ trước ngày 31 tháng 12 hằng năm.Để quá trình điều tra và giám sát diễn ra nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm chi phí, Thông tư đã chính thức đưa công nghệ vào quy trình thực hiện. Điều 3, khoản 2a của Thông tư quy định: Các phương pháp điều tra thu thập số liệu sơ cấp bao gồm việc ứng dụng công nghệ viễn thám, ảnh vệ tinh, máy bay không người lái (UAV) và thiết bị định vị để xác định sinh cảnh và phân bố loài.Công nghệ Viễn thám và ảnh vệ tinh mang lại ưu thế vượt trội: (1) Giúp phát hiện sớm và khoanh vùng chính xác các quần thể thực vật ngoại lai xâm hại (như bèo, cỏ dại) trên diện rộng, đặc biệt là ở những khu vực khó tiếp cận; (2) Giám sát liên tục: Cung cấp ảnh chụp lặp lại theo chu kỳ, cho phép đánh giá tốc độ lan rộng của loài ngoại lai một cách định lượng và kịp thời; (3) Lập bản đồ sinh cảnh: Dữ liệu viễn thám giúp lập bản đồ các kiểu môi trường sống (sinh cảnh) mà loài xâm hại ưa thích, từ đó dự báo các khu vực có nguy cơ cao chưa bị xâm nhập. Việc lồng ghép công nghệ tiên tiến này vào hoạt động quản lý đa dạng sinh học là một bước đi thông minh, giúp Việt Nam tiếp cận các tiêu chuẩn quốc tế trong bảo tồn thiên nhiên.Thông tư 69/2025/TT-BNNMT sẽ là công cụ then chốt để quản lý hiệu quả mối đe dọa từ IAS. Việc kiểm soát loài ngoại lai xâm hại không chỉ là trách nhiệm của nhà nước mà còn cần sự tham gia tích cực của mọi tổ chức và cá nhân. Mỗi người dân có thể đóng góp bằng cách: (1) Không nuôi trồng/buôn bán các loài nằm trong danh mục (Phụ lục II); (2) Báo cáo kịp thời khi phát hiện loài ngoại lai mới hoặc sự bùng phát số lượng bất thường của các loài đã có; (3) Nâng cao nhận thức về tác hại của việc vô tình hoặc cố ý phát tán các loài ngoại lai ra môi trường tự nhiên. Thông tư 69/2025/TT-BNNMT là nền tảng vững chắc để bảo vệ tài sản sinh học quốc gia. Hãy cùng nhau hành động để gìn giữ sự đa dạng và vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Nam.